دسته بندی کلوئیدها
کلوئیدها را براساس معیارهای متفاوتی دسته بندی می کنند که در ادامه به بررسی تعدادی از این دسته بندی ها خواهیم پرداخت:
دسته بندی بر اساس فاز (جامد، مایع یا گاز) ماده پخش شونده(پراکنده) و پخش کننده(محیط پراکندگی)
در این دسته بندی، انواع کلوئیدها شامل سل، امولسیون، کف و آیروسل است:
1) سل: سیستم کلوئیدی، که در آن محیط پراکندگی، مایع یا گاز است.
لازم به ذکر است؛ درمواردی که محیط پراکندگی آب است، هیدروسول یا سل آب و در مواردی که محیط پراکندگی الکل یا بنزن باشد، الکل یا بنزول نامیده می شوند.
2) امولسیون، سیستم کلوئیدی بین دو مایع است.
3) فوم، سیستم کلوئیدی است که در آن، بسیاری از ذرات گاز در مایع یا جامد محبوس شوند.
4) آیروسل، سیستم کلوئیدی، که در آن، محیط پراکندگی هوا است.
مثال هایی از دسته بندی بالا را در جدول زیر مشاهده می کنید:
طبقه بندی کلوئیدها بر اساس ماهیت تعامل بین فاز پراکنده و محیط پراکندگی
1. سل های لیوفیلی(Lyophilic sols):
اصطلاح لیوفیلی به معنای دوست داشتن مایع (به عنوان مثال حلال دوست) است. برخی مواد خاص برای برخی مایعات میل دارند و به راحتی با آنها پراکندگی کلوئیدی ایجاد می کنند.
موادی که وقتی با یک مایع مناسب (محیط پراکندگی) مخلوط می شوند به راحتی محلول های کلوئیدی تشکیل می دهند، کلوئیدهای لیوفیلی یا کلوئیدهای ذاتی نامیده می شوند و سل هایی که بدین ترتیب تشکیل می شوند، سل های لیوفیلی نامیده می شوند.
صمغ عربی، ژلاتین، آلبومین، نشاسته و… برخی از نمونه های رایج کلوئیدهای لیوفیلی است.
2. سل های لیوفوبیک(Lyophobic sols):
اصطلاح لیوفوبیک به معنای متنفر بودن مایع است (یعنی نفرت از حلال). به موادی که تمایل زیادی به محیط پراکندگی ندارند و در صورت مخلوط شدن با محیط به راحتی به حالت سل منتقل نمی شوند، کلوئیدهای آبگریز یا کلوئیدهای خارجی نامیده می شود. سل های آنها با استفاده از تکنیک های خاص تهیه شده و از آنها به عنوان سل های آبگریز یاد می شود .
سل از فلزات به عنوان مثال سل طلا، سل پلاتین و… و سل های مواد نامحلول مانند سولفیدهای فلزی و اکسیدها برخی از نمونه های سل های لیوفیلیک هستند.
سل های لیوفوبیک، در مقایسه با سل های لیوفیلی نسبتاً پایدار نیستند. آنها با افزودن مقدار کمی الکترولیت، با حرارت دادن یا هم زدن، به راحتی رسوب می کنند (یا لخته می شوند). علاوه بر این، فاز پراکنده رسوبی را نمی توان با مخلوط کردن آن با محیط پراکندگی به حالت سل بازگرداند. به همین دلیل است که سل های آبگریز به عنوان سل های برگشت ناپذیر نیز شناخته می شوند. سل های لیوفوبیک به عوامل تثبیت کننده نیاز دارند تا آنها را به مدت طولانی تر در فرم سل نگه دارند.
طبقه بندی کلوئیدها بر اساس نوع ذرات فاز پراکنده
براین اساس، کلوئیدها را می توان به 3 دسته تقسیم کرد:
1. کلوئیدهای چند مولکولی:
زمانی که انحلال مولکول های کوچکتر ماده یا بسیاری از اتم ها اتفاق می افتد، آن ها توسط نیروهای واندروالس کنار یکدیگر قرارگرفته و گونه ای را تشکیل می دهند که اندازه آن، در محدوده ی اندازه ی کلوئیدی است و به عنوان کلوئید چند مولکولی شناخته می شود.
سل طلا، سل گوگرد و… برخی از نمونه های کلوئیدهای چند مولکولی است.
2. کلوئیدهای ماکرومولکولی:
در کلوئیدهای ماکرومولکولی، ذرات پراکنده شده، خود مولکول های بزرگی که ابعاد آن ها با ذرات کلوئیدی قابل مقایسه است، هستند؛ که دارای جرم مولکولی بسیار بالایی بوده و اصطلاحاً به آنها، ماکرومولکول گفته می شود. وقتی این مواد در محیط پراکندگی مناسب پراکنده شوند، محلول های کلوئیدی حاصل، به عنوان کلوئیدهای ماکرومولکولی شناخته می شوند؛ به عنوان مثال، بیشتر سل های لیوفوبیک، کلوئیدهای ماکرومولکولی هستند.
3. کلوئیدهای مرتبط (میسل):
آن دسته از کلوئیدها هستند که، به عنوان الکترولیت های قوی، در غلظت های کم رفتار می کنند اما در غلظت های بالاتر، به دلیل تجمع ذرات، خواص کلوئیدی از خود نشان می دهند؛ که به تجمع ذرات در چنین حالتی، میسل گویند. کلوئیدهای مرتبط معمولاً توسط سورفاکتانت ها (عوامل فعال سطح) مانند صابون ها و شوینده های مصنوعی تشکیل می شوند.
