اگر سری به آزمایشگاه شیمی زده باشید؛ حتما یک ظرف بزرگ شیشه ای که تقریبا شبیه به یک قابلمه است را دیده اید. این ظرف را دسیکاتور می نامیم. اما این قابلمه بزرگ شیشه ای واقعا چیست؟ و چه کاربردی دارد؟
دسیکاتور چیست؟ چه قسمت هایی دارد؟
دسیکاتور یکی از مهم ترین ظروف در هر آزمایشگاه شیمی است که مخصوص خشک کردن و یا خشک نگه داشتن مواد می باشد. این ظرف معمولا از جنس شیشه ساخته شده و دارای دو فضای بالایی که برای قرار دادن مواد و قسمت پایینی که مخصوص قرار دادن مواد جاذب الرطوبه است می باشد.
این ظرف سه قسمت اصلی شامل، درب، مخزن نمونه و مخزن ماده جاذب الرطوبه می باشد.در پایین ترین قسمت ظرف، فضایی برای ریختن ماده جاذب الرطوبه که معمولا سیلیکاژل است وجود دارد. در این قسمت، پودر سیلیکاژل و یا کلسیم کلرید و… به منظور جذب رطوبت از نمونه ریخته می شود.
در قسمت بالای آن، یک صفحه سوراخ دار تعبیه شده است که امکان گردش هوا در کل ظرف را فراهم می کند. بالای این صفحه سوراخ دار، مکانی برای قرار دادن ظرف حاوی نمونه وجود دارد. نمونه را معمولا در یک ظرف پتری دیش و یا شیشه ساعت ریخته و روی این صفحه سوراخ دار قرار می دهند.
قسمت سوم ظرف، درب آن است که در بالا ترین قسمت قرار گرفته و می تواند به دو شکل شیر دار و بدون شیر باشد. در نوع بدون شیر آن، در بالای ظرف یک دستگیره شبیه به دستگیره درب قابلمه قرار دارد که با آن می توان درب ظرف را برداشت و گذاشت (کاربرد دیگری ندارد). اما در نوع شیر دار آن، به جای درب ساده، یک شیر نصب شده است که می توان آن را به پمپ خلا وصل کرد (هم دستگیره درب است و هم یک شیر که به پمپ خلا یا کپسول هوا وصل می شود).
دسیکاتور ها به دو صورت رنگی و شفاف تولید می شوند که مدل رنگی آن برای حفاظت از موادی است که در مقابل نور واکنش های فوتوشیمیایی انجام داده و تجزیه می شوند. بنابراین از دسیکاتور های رنگی که عمدتا نیز قهوه ای تیره رنگ هستند استفاده می شود تا رسیدن نور به نمونه را به حداقل برسانند.
دسیکاتور چه کاربردی دارد؟
همانطور که می دانید؛ به طور کلی و در یک نگاه عام، دسیکاتور وسیله ای برای خشک کردن و یا خشک نگه داشتن مواد شیمیایی و یا تجهیزات آزمایشگاهی است. البته برای خشک کردن و یا خشک نگه داشتن مواد و وسایل، همچنین می توان از آون نیز استفاده کرد. اما استفاده از دسیکاتور کم هزینه تر و در دسترس تر می باشد.
شما یک نمونه حاوی رطوبت را در داخل دسیکاتور قرار داده و آن را رها می کنید تا مدت زمان مشخصی، مثلا سه روز، تا آب نمونه جذب ماده جاذب الرطوبه شود. سپس نمونه خشک شده را خارج می کنید. مثلا یک کاغذ صافی نم دار را می توان به این شیوه خشک کرده و وزن پودر روی آن را حساب کرد. یا مثلا درصد رطوبت موجود در یک نمونه مرطوب را به دست آورد.
کاربرد دیگری که دسیکاتور دارد، خشک نگه داشتن مواد است. گاهی پیش می آید که یک نمونه را در آون و یا کوره خشک کرده ایم؛ اگر بخواهیم آن را در فضای آزمایشگاه رها کنیم تا سرد شود؛ در این حین مقداری رطوبت جذب ماده شده و محاسبات ما را به هم می ریزد. برای جلوگیری از این اتفاق، پس از خارج کردن نمونه از آون و یا کوره، آن را در دسیکاتور قرار می دهند تا سرد شده و آماده اندازه گیری و کار کردن شود.
توجه داشته باشید که ما هرگز نمونه خیس را در آون قرار نداده و فقط نمونه هایی را در آن خشک کرده و یا خشک نگه می داریم که فقط مقدار ناچیزی رطوبت داشته باشند. اگر یک ماده خیس را در دسیکاتور قرار دهید؛ ماده جاذب الرطوبه شما به سرعت از آب اشباع شده و عملا دسیکاتور شما بی استفاده خواهد شد. در این حالت، باید ماده جاذب الرطوبه خود را عوض کرده و یا با روش های مختلف، آن را مجددا خشک و آماده مصرف کنید.
بهترین ماده برای استفاده به عنوان ماده جاذب الرطوبه، سیلیکاژل است. انواع مختلفی از سیلیکاژل وجود دارد که رنگی و یا سفید رنگ بوده و می توانند مقدار زیادی آب و رطوبت را در خود نگه دارند. یک نمونه از سیلیکاژل ها به صورت رنگی تولید می شوند. در ساخت این نوع سیلیکاژل، از کمپلکس های فلزی خاصی استفاده شده که رنگ نمک آبدار آن ها با رنگ نمک خشک شان متفاوت است.
مثلا یک نمونه از این سیلیکاژل ها در حالت خشک آبی رنگ بوده و در حالت خشک سبز می شود. با استفاده از رنگ این مواد می توان تشخیص داد که آیا سیلیکاژل مورد استفاده همچنان توانایی جذب آب را دارد یا نه.
نکاتی برای استفاده از دسیکاتور
هرگز برای خشک کردن یک ماده یا وسیله کاملا خیس از دسیکاتور استفاده نکنید. ابتدا آب آن را با وسایل و ابزار دیگر مثل سشوار، آون و… کم کرده و سپس نمونه مرطوب را در دسیکاتور قرار دهید.
برای این که مطمئن شوید هوای محیط آزمایشگاه به درون دسیکاتور نفوذ نکرده و ماده جاذب الرطوبه شما را خراب نمی کند؛ حتما به دور درب آن مقداری روغن بزنید تا به هنگام بستن درب، یک لایه نازک روغنی بین درب و کاسه دسیکاتور شکل گرفته و مانع نفوذ هوا به درون آن شود.
ماده جاذب الرطوبه را هر چند وقت یکبار چک کرده و در صورتی که از کارکرد درست آن مطمئن نیستید، آن را درون کوره خشک کرده و یا با ماده جدید جایگزین کنید.
پس از مدتی استفاده، برخی بخارات شیمیایی بر روی دیواره داخلی دسیکاتور نشسته و آن را آلوده می کند؛ بنابراین به صورت دوره ای، آن را خالی کرده و فضای داخلی آن را با ماده مناسب شستشو دهید.
