تعیین و انتخاب موضوع پایان نامه، یکی از دغدغه های اساسی هر دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد و دکتری است. در نگاه اول، پیدا کردن یک موضوع پژوهشی مناسب کار سختی به نظر می آید اما واقعا کار سختی نیست. در ادامه مرحله به مرحله، چگونگی پیدا کردن یک موضوع پژوهشی مناسب را بررسی می کنیم.
موضوع پایان نامه باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟
بکر و دست اول بودن
یک موضوع پایان نامه، یا یک موضوع پژوهشی در درجه اول باید دست اول و بکر باشد. بکر و دست اول بودن به این معنی است که موضوع انتخابی شما قبلا انجام نشده باشد. بکر بودن چند لایه دارد. در بالاترین لایه، موضوع بکر هیچ وقت حتی در پژوهش های پیشین، همانندی هم نداشته. پیدا کردن چنین موضوعاتی معمولا کار سختی است و البته امتیازات بالایی هم دارد.
در لایه بعدی، پژوهش های بنیادین اولیه انجام شده اما صرفا یک موضوع یا پژوهش کلی بوده و کسی شاخ و برگ های اولیه ای برای آن نساخته. مثلا کسی یک نانوذره جدید کشف کرده که ویژگی های منحصر به فردی دارد. خب این یک پژوهش سطح بالا است و شما این موقعیت را دارید تا روی روش های دیگر رسیدن به این نانو ذره کار کنید؛ یا مثلا کاربرد های این نانوذره در موارد مختلف را بررسی کنید.
در لایه بعدی، پژوهش مبنایی (اولیه) انجام شده؛ یک سری شاخه های اولیه نیز برای آن ساخته شده؛ اما هنوز توسعه و گسترشی در کار نیست. مثلا درباره همان نانوذره، روش های مختلفی برای سنتز آن و کاربرد های مختلفی برایش تعریف شده اما، کسی بررسی های ترکیبی یا محاسباتی روی آن انجام نداده است.
مثلا هنوز کسی آن نانوذره را با نانوذره یا ماده دیگری ترکیب نکرده تا حالت های مختلف آن را سنتز کند. یا این کار را کرده؛ اما هنوز کسی با استفاده از قوانین فیزیک، ریاضیات و… به بررسی چرایی عملکرد خاص این نانوذره نپرداخته است. بنابراین این هم می تواند هدف پژوهش و موضوع پایان نامه شما باشد.
در آخرین لایه، همه مراحل بالا قبلا انجام شده است. در این حالت شما می توانید به سراغ جایگزینی ها بروید. جایگزینی یعنی این که مثلا یک پژوهشگر، این نانوذره را با مواد مغناطیسی ترکیب کرده و نتایجی را گزارش کرده است. حالا شما کار او را تکرار می کنید؛ اما جزئیاتی به آن اضافه کرده و یا نوع مواد مصرفی او را عوض می کنید.
در روش جایگزینی، شما فقط مواد و یا روش های دیگری را در پژوهشی که قبلا انجام شده جایگزین و یا تعویض می کنید و نتایج جدیدی به دست می آورید. با هر یک از روش های بالا در سطوح مختلفی، شما می توانید موضوع پایان نامه بکر و دست اولی انتخاب کنید.
مرتبط بودن با گرایش شما
بعضی دانشجویان فکر می کنند که می توانند هر موضوعی که می خواهند را انتخاب کنند؛ اما این یک تصور اشتباه است. شما باید به سراغ موضوعاتی بروید که با گرایش شما سازگاری دارد. مثلا من به عنوان یک دانشجوی شیمی فیزیک نمی توانم روش سنتز یک ماده را به عنوان موضوع پایان نامه ام انتخاب کنم. چون این موضوع مربوط به گرایش شیمی آلی یا شیمی معدنی است و کار من نیست.
اما این مرتبط بودن موضوع پایان نامه با گرایش شما پدیده مطلقی نیست. شما اجازه ندارید موضوع غیر مرتبط انتخاب کنید؛ تا زمانی که هیچ ارتباطی به آن گرایش غیر مرتبط نداشته باشید. اما اگر به نحوی بتوانید با آن گرایش ارتباط و ربطی پیدا کنید؛ آنگاه به آسانی می توانید موضوع را بردارید.
اما چگونه با آن گرایش مرتبط شویم؟ به آسانی انتخاب استاد مشاور یا استاد راهنمای دوم؛ شما باید یک استاد راهنما از گرایش خودتان داشته باشید. اما می توانید استاد راهنمای دومی هم داشته باشید که از گرایش شما باشد یا نباشد. این استاد راهنمای دوم می تواند حتی کلا از رشته دیگری مثلا فیزیک یا زیست شناسی، پزشکی و… باشد.
البته توجه داتشه باشید که استاد راهنمای دوم باید توسط استاد راهنمای اول تایید شود. یعنی تا استاد راهنمای اول تان تایید نکند، شما نمی توانید استاد دوم داشته باشید و یا اگر حتی موافقت کند اما با شخص پیشنهادی شما مخالفت کند باز هم نمی توانید از ایشان به عنوان استاد راهنمای دوم تان استفاده کنید و باید به فکر استاد دومی باشید که استاد اول تان با آن مخالفتی نداشته باشد.
درباره استاد مشاور کمی قضیه فرق می کند. شما یک استاد اول دارید که مسیر پژوهش یا پایان نامه شما را ترسیم و هدایت می کند؛ حال ممکن است شما نیاز به تخصص استاد دیگری هم داشته باشید؛ در این صورت از استاد راهنمای تان می خواهید که یک استاد مشاور را بپذیرد. استاد مشاور مثل استاد راهنما به پایان نامه شما ورود نمی کند (معمولا) اما به شما خیلی کمک می کند.
سعی کنید موضوع پایان نامه یا موضوع پژوهشی شما جزو مباحثی باشد که در حوزه کار های قبلی استاد تان قرار بگیرد. در غیر این صورت، همه کار ها به عهده خودتان خواهد بود و اگر نتوانید از پس آن بر بیایید کسی نیست که به شما کمک کند. بنابراین اگر دانشجوی تلاشگر و به اصطلاح پشت کار بگیری نیستنید، بهتر است از موضوعات استاد تان استفاده کنید.
با امکانات موجود بتوانید آن را انجام دهید
یکی از چیز های دیگری که باید برای انتخاب مضوع پایان نامه در نظر داشته باشید؛ توانایی آزمایشگاه تان است. ممکن است شما موضوع بسیار خوبی پیدا کرده باشید؛ اما امکانات آزمایشگاهی کافی برای آن را نداشته باشید. در این وصتر به درد سر می خورید و مجبور می شوید تا از این دانشگاه به آن دانشگاه یا از این آزمایشگاه به آن آزمایشگاه بروید تا بتوانید از دستگاه ها استفاده کنید و کار پژوهش تان را جلو ببرید.
بنابراین یکی از مهم ترین مواردی که باید در نظر بگیرید؛ امکانات موجود و در اختیار شماست.
