کروماتوگرافی
(Chromatography)
اگر در صنایع شیمیایی مشغول به کار هستید، حتماً درباره روش کروماتوگرافی چیزی شنیده اید. بیایید با معنی و تعریف کروماتوگرافی شروع کنیم. کروماتوگرافی روشی برای جداسازی اجزای سازنده یک محلول (گاز یا مایع) با بهره گیری از خواص مختلف مولکول های مختلف است. این روش از یک فاز متحرک (گاز یا مایع) برای انتقال محلول مورد تجزیه از روی فاز ثابت (جامد یا مایع) استفاده می کند که اجزای مختلف محلول را به درجات مختلف جذب یا دفع می کند و در نتیجه باعث جدایی آنها به عنوان لایه های مختلف می شود. یک ابزار بسیار ارزشمند برای جداسازی و کمی سازی اجزای موجود در مخلوطی از ترکیبات آلی که در اختیار دانشمندان است. تاریخچه و مبانی کروماتوگرافی این تکنیک ریشه در کار آقای میخائیل تسوت داشت که در سال 1900 رنگدانه های گیاه را با استفاده از یک ستون شیشه ای جدا کرد. از آنجایی که رنگدانه های جدا شده به صورت نوارهای متمایز رنگی متفاوت بودند، از هم جدا شدند. این روش به صورت کروماتوگرافی به معنای جداسازی توسط رنگ ابداع شد.
طی سالها کروماتوگرافی به نسخه هایی مانند HPLC ، GC ، HPTLC و SFC تبدیل شده و پیشرفت کرده است که همگی تا به امروز بر اساس جداسازی اجزای مخلوط از طریق فعل و انفعالات فیزیکی-شیمیایی انتخابی و تقسیم بندی بین دو مرحله ثابت و متحرک است.
چرا از کروماتوگرافی استفاده می کنیم؟
کروماتوگرافی کاربرد گسترده ای در جداسازی اجزای مخلوط از ساده ترین گازها تا پیچیده ترین مخلوط های هیدروکربن حاوی صدها ترکیب مختلف پیدا کرده است. نمونه ها می توانند گازی، مایعات یا حتی جامداتی باشند که به راحتی در حلال های مناسب حل می شوند. با توجه به کاربرد پذیری آن ، این برنامه ها طیف کاملی از ترکیبات شیمیایی را با ویژگی های متنوع مانند دامنه جوش ، وزن مولکولی ، نوسانات و ثبات های حرارتی پوشش می دهند. کروماتوگرافی گازی، کروماتوگرافی مایع، کروماتوگرافی لایه نازک، کروماتوگرافی مایع فوق بحرانی و تکنیک های هایفنیتد مانند GC – MS و LC – MS که تعداد زیادی از کاربردها را در زمینه های مختلف مانند داروسازی ، تولید مواد ، غذاها ، فرآورده های نفتی و پزشکی قانونی پوشش می دهد.
چند کاربرد کروماتوگرافی در صنایع مختلف عبارتند از:
کاربرد درصنایع شیمیایی و تشخیص آلاینده ها، در سموم دفع آفات و روغن ها، آزمایش نمونه آب، بررسی کیفیت هوا، کاربردهای متعدد در علوم زندگی، در صنعت داروسازی برای جداسازی ترکیبات در طی فرآیند تولید دارو، تشخیص مواد شیمیایی یا عناصر کمیاب در نمونه های مختلف و بررسی خلوص مخلوط و همچنین شناسایی ترکیبات ناشناخته بخشی از کاربرد های کروماتوگرافی است.
در صنعت پزشکی قانونی تجزیه و تحلیل نمونه خون و مو تحت آزمایش آنالیز صحنه جرم و آسیب شناسی
در صنایع غذایی شناسایی ارزشها و کیفیت غذایی محصولات غذایی تشخیص مواد افزودنی و فساد مواد غذایی.
در فرآیندهای بیوشیمیایی و بیوتکنولوژی از HPLC برای فرآیند خالص سازی استفاده می کنند متابولومیک و پروتئومیکس را از طریق تکنیک های خاص کروماتوگرافی مطالعه می کنند.
انجام تحقیقات بر روی اسید نوکلئیک با روش های خاص کروماتوگرافی قابل انجام است. اینها تنها بخشی از کاربردهای کروماتوگرافی هستند. این تکنیک در مکانها و صنایع مختلف دیگری نیز مورد استفاده قرار می گیرد.