نامگذاری کمپلکس های معدنی

نامگذاری کمپلکس های معدنی یکی از چالش های هر دانشجوی کارشناسی شیمی می باشد. نامگذاری این مواد به علت داشتن کلمات عجیب و گاها نامانوس باعث شده تا یاد گرفتن این نامگذاری ها کمی سخت به نظر برسد. اما نگران نباشید.

شیمی دون به شما کمک می کند تا به راحتی بتوانید کمپلکس ها را نامگذاری کنید. پس با ما همراه باشید و خط به خط مطلب را برای خودتان خلاصه نویسی کنید. البته از تمرین هم غافل نشوید که در یادگیری شما بسیار موثر است. پس بیایید شروع کنیم:

1_ نامگذاری کمپلکس های مولکولی

به طور کلی و بر اساس اصولی که آیوپاک (انجمن بین المللی شیمی محض و کاربردی) تعریف کرده است؛ برای نامگذاری کمپلکس هخای معدنی باید روند زیر طی شود:

“ابتدا نام لیگاند یا لیگاند ها به ترتیب حرف اول آن ها و در صورت مشابهت حرف اول به ترتیب حرف دوم آورده می شود؛ سپس نام اتم مرکزی آورده شده و در انتها نیز بار کمپلکس معرفی می شود.”

این جمله به نظر خیلی راحت می آید اما در عمل آنقدر هم راحت نیست. پیش از شروع مثال ها باید بدانید که برای بیان بار کمپلکس دو روش وجود دارد:

روش استوک: در این روش، عدد اکسایش اتم مرکزی، به صورت عدد رومی به انتهای نام کمپلکس اضافه می شود.

روش ایونس-باست: در این روش، بار الکتریکی کمپلکس به صورت عدد ساده ریاضی در پرانتزی به انتهای نام کمپلکس افزوده می شود. (در صورتی که بار کمپلکس صفر باشد و یا اتم مرکزی فقط یک عدد اکسایش مشخص و ثابت داشته باشد، از آوردن این عدد خودداری می شود.)

مثال: $\large HRh(CO)_{4}$

روش استوک: تترا کربونیل هیدریدو رودیوم (I)

روش ایونس: تترا کربونیل هیدریدو رودیوم (0)

مثال: $\large Fe(CO)_{2}(NO)_{2}$

روش استوک: دی کربونیل دی نیتروزیل آهن (II)

روش ایونس: دی کربونیل دی نیتروزیل آهن (0)

2_ نامگذاری کمپلکس های یونی

در مورد این کمپلکس ها، ابتدا نام کاتیون، سپس نام آنیون آورده می شود و بقیه قواعد مثل کمپلکس های مولکولی است. فقط یک تفاوت وجود دارد. اگر بار کمپلکس توسط هیچ عامل دیگر خنثی نشده باشد، کلمه یون به ابتدای نام آن افزوده می شود و همچنین اگر بار کمپلکس منفی باشد، لفظ “ات” در انتهای نام آن قرار می گیرد.

مثال: $\large [Co(NH_{3})_{6}]Cl_{3}$

روش استوک: هگزامین کبالت (III) کلرید

روش ایونس: هگزامین کبالت (3+) کلرید

مثال: $\large [Co(NO_{2})_{6}]^{-3}$

روش استوک: یون هگزا نیترو کبالتات (III)

روش ایونس: یون هگزا نیترو کبالتات (3-)

در نامگذاری کمپلکس های یونی نکات خاصی وجود دارد. به دسته بندی های بعدی شدیدا توجه کنید:

1_ اگر یکی از لیگاند ها بیش از یکی باشد، از پیشوند های خاصی برای بیان تعداد آن لیگاند استفاده می شود.

دی=2 تری=3 تترا=4 پنتا=5 هگزا=6 و…

مثال: $\large [Ru(NH_{3})_{5}N_{2}]Cl_{2}$

روش استوک: پنتا آمین دی نیتروژن روتنیوم (II) کلرید

روش ایونس: پنتا آمین دی نیتروژن روتنیوم (2+) کلرید

2_ اگر لیگاند بار منفی داشته باشد از حرف “و” در انتهای نام آن لیگاند استفاده می شود. هیچ فرقی بین لیگاند آلی و معدنی هم وجود ندارد.

مثال: $\large K_{2}[Os(Cl_{5})N]$

روش استوک: پتاسیم پنتا کلرو نیتریدو اوسمات (VI)

روش ایونس: پتاسیم پنتا کلرو نیتریدو اوسمات (2-)

3_ نام لیگاند هایی که به صورت خنثی و کئوردیناسیونی به اتم مرکی متصل اند بدون تغییر می ماند.

برای مثال لیگاند اتیلنی که به صورت $C_{2}H_{4}$ است به صورت اتیلن و یا نام لیگاند متیل آمین که به صورت $CH_{3}NH_{2}$ است به صورت ساده متیل آمین آورده می شود. البته در مورد لیگاند های خنثی استثناء هم داریم. برای مثال آب به صورت آکوا و آمونیاک به صورت آمین آورده می شود.

لیست کامل نامگذاری لیگاند ها در انتهای این مطلب آورده شده است.

مثال: $\large PtCl_{2}(NH_{3})(C_{2}H_{4})$

روش استوک: آمین دی کلرو اتیلن پلاتین (II)

روش ایونس: آمین دی کلرو اتیلن پلاتین (0)

مثال: $\large K[Co(CN)(CO)_{2}(NO)]$

روش استوک: پتاسیم در کربونیل سیانو نیتروزیل کبالتات (0)

روش ایونس: پتاسیم در کربونیل سیانو نیتروزیل کبالتات (1-)

4_ اگر لیگاند دو سر دندانه داشته باشیم و یا لیگاندی داشته باشی که بتواند با محل های مختلفش به اتم مرکزی متصل شود، ابتدا نام لیگاند و سپس اتم کئوردینه شونده نوشته می شود.

برای مثال: گلیسین N نشان می دهد که لیگاند گلیسین از سمت اتم نیتروژن اش به اتم مرکزی متصل است و گلیسین O نشان می دهد که لیگاند گلیسین از سمت اتم اکسیژن اش به اتم مرکزی متصل شده است. توجه کنید که اگر نحوه اتصال لیگاند به اتم مرکزی مشخص نباشد، فقط نام لیگاند آورده می شود و اتمی از آن معرفی نمی شود.

مثال: $\large [CO(NH_{3})_{5}NO_{2}]SO_{4}$

روش استوک: پنتا آمین نیترو-N کبالت (III) سولفات

مثال: $\large [CO(NH_{3})_{5}ONO]SO_{4}$

روش استوک: پنتا آمین نیترو-O کبالت (III) سولفات

5_ در صورتی که لیگاندی دارای پیشوند عددی باشد، نام لیگاند ها فقط بر اساس حرف اول شان مرتب می شود و این عدد تاثیری در زودتر بیان شدن آن ها ندارد.

مثال: $\large Ni(CS_{2})(Ph_{3}P)_{2}$

بیس (تری فنیل فسفین) دی تیو کربونیل نیکل

6_ در موارد زیر می بایست از پیشوند های بیس، تریس، تتراکیس و… استفاده کرد.

الف) نام لیگاند طولانی بوده و یا چند بخشی باشد. مثل،هگزاکیس فنیل ایزو سیانید یا…

مثال: $\large Cr(C_{6}H_{5}NC)_{6}$

هگزاکیس (فنیل ایزوسیانید) کروم

ب) نام لیگاند حاوی پیشوند های عددی باشد. مثل، دی، تری، تترا و…

مثال: $\large cis-PtCl_{2}(Et_{3}P)_{2}$

سیس- دی کلرو بیس (تری اتیل فسفین) پلاتین (II)

ج) در صورتی که کمپلکس بیش از یک بخش داشته باشد.

مثال: $\large [Br_{4}Re-ReBr_{4}]^{-2}$

یون بیس (تترا برومورنات (III))

7_ در مواردی که لیگاند یک مولکول آلی سیر نشده باشد. از نماد $\eta$ پیش از نام آن استفاده می شود و بالای آن، در سمت راستش، تعداد اتمی از لیگاند که به اتم مرکزی متصل است بیان می شود.