اسانس چیست؟
اسانس ها یک نوع ترکیب غلیظ هستند که از گیاهان معطر استخراج می شوند و هدف از ساخت اسانس ها جذب عطر، طعم و فواید طبیعی گیاهان می باشد. این ترکیبات بسیار قوی را می توان از دانه ها، گل ها، پوست، ریشه، برگ، ساقه، پوست، میوه و رزین گیاهان(صمغ) استخراج کرد.
جالب است بدانید برای ساخت یک بطری اسانس صد ها کیلو گیاه لازم است؛ مثلا برای تهیه و تولید یک لیتر اسانس گل محمدی باید چهار تن گلبرگ ، را داشته باشیم.
از جمله کاربرد اسانس ها از می توان به تهیه غذا و ساخت نوشیدنی، درمان زیبایی مانند عطر لوازم آرایشی و اقدامات مراقبتی بهداشتی مانند پاک کننده ها مورد استفاده قرار گرفته اند.
از نظر شیمیایی اسانس ها معمولا یک ترکیب آروماتیک فرار هستند یعنی این ترکیبات مولکول های آلی کوچکی هستند که تمایل دارند به سرعت از حالت جامد یا مایع خود به حالت گاز در دمای اتاق تغییر حالت بدهند.. به عبارت دیگر علت نام گذاری ترکیبات فرار به دلیل سرعت تغییر حالت زیاد ان ها می باشد.
هنگامی که برای اولین بار یک بطری اسانس را باز می کنید، فورا متوجه می شوید که عطر آن قوی است و معمولاً حتی از فاصله کمی آن را بو می کنید. خواص فیزیکی و شیمیایی ترکیبات آروماتیک فرار که اسانس ها را تشکیل می دهند به آنها اجازه می دهد تا به سرعت در هوا حرکت کنند و به طور مستقیم با حسگر های بویایی در بینی تعامل داشته باشد.
تا به امروز 3000 نوع از ترکیبات آروماتیک فرار شناسایی شده است. ماهیت یک اسانس در گیاه شناسی از گیاهی به گیاه دیگر، و از گونه ای به گونه دیگر متفاوت است. نسبت ظریف و دقیق ترکیب عناصر معطر موجود در هر اسانس باعث ایجاد خاصیت منحصر آن می شود.
انواع مختلف اسانس
انواع اسانس
اسانس ها انواع گوناگونی دارند، که می توان آن ها را به سه دسته کلی تقسیم نمود.
- اسانس های طبیعی که با تقطیر، فشردن و استخراج با حلال به دست می آیند.
- اسانس های شبه طبیعی که از ترکیب مواد اولیه معطر به وجود آمده و رایحه ای همانند اسانس های طبیعی دارند.
- اسانس های مصنوعی که به طور صنعتی از مواد شیمیایی عالی به دست آمده و عطری همانند اسانس های طبیعی دارند.
تفاوت بین اسانس و عصار چیست؟
- نحو ساخت در ساخت اسانس ها از بخار برای استخراج قسمت های بسیار معطر و غلیظ ریشه گیاه، گل، برگ، پوست و میوه استفاده می شود اما در تهییه عصاره ها یک گیاه یا گل در یک حلال (معمولاً گلیسیرین، الکل یا آب) برای القای خواص گیاه می خیسانند.
- فواید برای پوست اسانس دارای خواص آنتی اکسیدانی و ضد باکتریایی است که می تواند در برابر مشکلات موضعی (مانند قارچ و مخمر) محافظت کند. اما عصاره دارای خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی است که می تواند پوست را التیام بخشد، آرام کند و تسکین دهد (بدون اینکه بیش از حد خشن باشد و باعث تحریک شود).
- مصرف اسانس ها از آنجایی که آن ها بسیار غلیظ و معطر هستند، در صورت استفاده مستقیم روی پوست ممکن است باعث تحریک، ایجاد واکنش‌های آلرژی و قرمزی پوست شوند.
- غلظت اسانس ها بسیار غلیظ و خالص هستند استفاده خالص آن ها ممکن است باعث طعم دهی زیاد و یا حساسیت پوستی شود؛ اما عصاره ها رقیق هستند، می توان آن ها را در مقادیر بالا استفاده کرد و برای پوست ملایم تر هستند و در عین حال فواید گیاهی را که از آن مشتق شده اند را ارائه می دهند. اگر چه عصاره ها رقیق می شوند، اما هنوز بسیار مفید هستند.
اسانس ها چگونه ساخته می شوند؟
در صنعت برای تولید اسانس، به طور معمول چهار روش وجود دارد:
تقطیر با بخار
تقطیر با بخار آب رایج ترین روش استخراج اسانس ها است. این در این روش قرار دادن آب و قسمت مورد نظر گیاهان معطر در تجهیزات تخصصی به نام تقطیر است. آب به حدی می جوشد که بخار ایجاد کند. بخار اسانس ها را از گیاهان بیرون می کشد. پس از جدا شدن، بخار مملو از اسانس در یک کندانسور خنک می شود و در آنجا اسانس دوباره به مایع تبدیل می شود.
شرکت‌های مختلف اسانس از روش‌های تقطیر متفاوتی استفاده می‌کنند که برخی ملایم‌تر از بقیه هستند. اسانس ها حاوی صدها مولکول کوچک مواد تشکیل دهنده هستند و گرما و فشار بیش از حد این اجزای مفید را از بین می برد. به همین دلیل است که کوچکترین تغییر در دما یا فشار می تواند مشخصات شیمیایی اسانس را تغییر دهد. هر چه فرآیند ملایم تر باشد، روغن قوی تر است.
ساخت اسانس
فشار سرد
در برخی از شرکت ها معمولاً از فشار سرد برای استخراج اسانس از مرکبات مانند لیمو، گریپ فروت، لیموترش، پرتقال و نارنگی استفاده می کنند. پرس سرد به دلیل حفظ فواید اسانس برای مرکبات مناسب تر است.
در گذشته پرس سرد با دست انجام می شد. این روزها پوست مرکبات را در ظرفی با سنبله قرار می دهند که در حین چرخش دستگاه، پوست آن را سوراخ می کند. سوراخ ها مواد ضروری میوه را آزاد می‌کنند سپس با جمع‌آوری شده و از آب میوه‌های طبیعی اسانس جدا می‌شود.
برش صمغ
از برش رزین برای استخراج اسانس هایی مانند کندر و مر استفاده می شود. ابتدا بیرون گیاه را می خراشد که باعث می شود گیاه ماده ای شیره مانند برای التیام زخم تولید کند. شیره در نهایت سخت می شود و به صنغ تبدیل می شود که بعد از جمع آوری شدن از آن تقطیر گرفته می شود. برش رزین که به درستی و مسئولانه انجام شود هیچ آسیبی به گیاه وارد نمی کند.
استخراج با حلال
در روش استخراج با حلال از حلال هایی مانند اتانول و متانول یا یک حلال هیدروکربنی مبتنی بر نفت مانند: هگزان، پنتان، استون استفاده می شود.
حلالی که با توجه به گیاهی مورد نظر انتخاب شده است، را از طریق زیست توده آماده می شود تا به ساختارهای گیاه نفوذ کند و اسانس ها را آزاد کند. ترکیب حاوی حللال و اسانس بعد این مرحله فیلتر می شود تا حلال تا حد ممکن حذف شود، به ویژه زمانی که از هیدروکربن های نفتی استفاده شود. معمولا درصد کمی از حلال های شیمیایی در محصول نهایی باقی بماند.
نمونه ای از استخراج با حلال عصاره وانیل است. که اسانس های گیاه در الکل باقی می ماند؛ برای استخراج ترکیب معطر و مطلوب وانیل از ساختار غلاف های آن استفاده می شود.
